Plasebo, latince kökenli bir kelimedir ve ‘hoşnut etmek’ anlamına gelmektedir. Plasebo etkisi, farmakolojik olarak etkisiz bir ilacın telkine dayalı bir etki ortaya çıkarma hali olarak açıklanmaktadır. Bu yüzden de gıdaların plasebo etkisi yeni bir araştırma konusu haline gelmiştir. İlacı, ağız, burun veya enjeksiyon yolu ile alabilmekteyiz ancak aslında plasebonun fiziksel anlamda tedaviye yönelik etkin bir gücü bulunmamaktadır. Plasebo halk arasında faydalı tıbbi içeriğinin bulunmadığını ifade etmek için bazen “şeker hapı” olarak da adlandırılmaktadır.
Tavuk suyuna çorba veya portakal suyu gibi halk arasında grip ve soğuk algınlığı tedavisinde başvurulan yöntemlerin işe yaraması plasebo etkisine bağlı olarak aktarılabilmektedir. Plasebo etkisinin, ağrı ve bağırsak sendromu gibi birçok hastalığın belirtilerini hafiflettiği biliniyor ancak bunun neden kaynaklandığı bilinmiyor.
Yapılan bir çalışmada ekinezya ya da bitkisel çay karışımlarının soğuk algınlığına iyi geldiğine inanan insanlarda, hastalık sürelerinin biraz daha kısaldığı ancak inanmayan insanlarda veya habersiz olarak ekinezya verilenlerde herhangi bir etkisinin olmadığı görülmüştür.
İlk olarak İngiliz doktor John Haygarth sayesinde 1800’lerden beri plasebo etkisinden haberdarız. 1800’lerden beri uzmanlar plasebo etkisini sistematik olarak kullanmaya devam etmişlerdir. Hatta belirli hastalıklarda yeni ilaç ve tedavileri denemek için plasebo etkisinden yararlanmışlardır. Yani hastalığı olan kişiye ilaç olduğunu düşündüğü bir hap verilmiştir ancak hap içen kişi bunun bir ilaç olmadığından haberdar değildir ve bu yüzden hastalığında iyileşme göstermiştir. Günümüzden bir örnek verecek olursak, pahalı plaseboların, ucuz plasebolardan daha etkili olduğu görülmektedir. Bunun nedeni ise maalesef ki pahalıysa daha etkilidir anlayışından kaynaklanmaktadır. Benzer şekilde yine araştırmacılar, kırmızı hapların mavi haplara göre çok daha etkili olduğunu bulmuşlardır. Dünyada çok uzun bir süre boyunca plasebo etkisi, ‘sahte ilaç’ olarak algılanmıştır ancak günümüzde bu durumun beyinde olumlu etkiler yaratabildiği keşfedilmiştir. Bu yüzden plasebo etkisinin iyileşmeye faydası bulunmaktadır.
Gıdalarda plasebo etkisine verilebilecek son örneklerden birisini, Columbia Business School’da araştırmacı olan Klinik Psikolog Dr. Alia Crum yapmıştır. Klinik Psikolog Dr. Alia Crum’un araştırması kalori alımı üzerine olmuştur. Yaptığı araştırmada bir grup gönüllüye içecekleri shakelerin 640 kalori olduğunu, diğer bir gruba ise 140 kalori olduğunu söylemiştir. Aslında her iki gruba da 340 kalorilik shakeler vermiş olmasına rağmen, 640 kalorilik shakeleri içen grup hemen doyduklarını, 140 kalorilik shakleri içen grup ise açlık hissetmeye devam ettiklerini belirtmiştir. Klinik Psikolog Dr. Alia Crum bu sayede, kişilerin düşündükleri ile gerçekte olanların tüm etkiyi değiştirdiğini gözlemlemiştir.
Aslında plasebo etkisini hala tam anlamıyla anlayabilmiş değiliz. Yapılan bazı İlaç deneylerinde gönüllülerin yalnızca 1/3’ünde plasebo etkisi başarılı olmuştur. Tabii yine de plasebo etkisinin güçlü bir yönü olduğunu söyleyebiliriz ancak araştırmacıların bu konuda daha fazla deney yapması gerekmektedir. Öte yandan gıdaların plasebo etkisine gelecek olursak insanlar için gıdalar yalnızca bir öğün ya da yenecek bir madde değildir. Bazı insanlar için gıdaların sembolik bir anlamı da söz konusudur. Bu yüzden farklı kültürden farklı insanlar gıdalara karşı farklı düşünce ve duygular barındırmaktadır. Klinik Psikolog Dr. Alia Crum’um da bize gösterdiği gibi gıdaların vücudumuza etkileri, belirli besin maddelerine dair inançlarımıza dayanıyor olabilir. Eğer bir besinin bize zarar vereceğini düşünürsek o besin bize zarar vermeye başlayabilir. Tabii bu durumun tam tersi de mümkün olabilir. Tüm bu deneylerin bize gösterdiği ise gıdalarında insanlarda plasebo etkisine neden olduğu şeklindedir.
